Giriş
Son dönemde siyaset bilimi ve uluslar arası ilişkiler literatüründe rantiye devleti kavramı sık sık duyuluyor, ilk kez 1970’lerde Hossein Mahdavy tarafından gündeme getirildiğinde, maksat İran’daki rejim değişikliği öncesi devletin durumunu tanımlamaktı. Ancak bu çalışmayı ve problematiğini meşrulaştıran tartışmaların kökeni, İkinci Dünya Savaşı’nı takip eden Soğuk Savaş yıllarında dünyayı anlamak için mevcut çekişmelerin “kapitalizm-sosyalizm” ikiliği üzerinden mi, yoksa “demokrasi-totaliteryanizm (ya da otoriteryanizm)” ikiliği üzerinden mi okunması gerektiğine yönelik tartışmalarda bulunabilir .
Mahdavy’e göre rantçı devlet, varlık koşullarını egemenlik alanındaki doğal kaynaklar üzerinden edindiği rant gelirleriyle oluşturan siyasi örgütlenmeye denk gelmekteydi.3 Bugün terim, Mahdavy’den Delacroix’a, Luciani’den Okruhlik’e, Chaudry’den Smith’e kadar pek çok yazarın düşünsel üretimlerinin neticesinde uluslararası kalkınma çalışmalarında belirli bir devlet yapısının neden kabul edilemez olduğu sorusuna verilen cevabın biçimlenmesinde etkin ve önemli bir kuramsal üretim aracı haline dönüşmüştür .
Beblawi Rantiye Devleti Temelde Dört Özelliği İle Tanımlar;
1) Rantiye bir ekonomi, “rant durumunun” hakim olduğu bir yapıdır. Ranttan elde edilen zenginlikler küçük bir grubun elinde bulunurken, toplumun büyük çoğunluğundan dağıtımından ve kullanılmasıyla ilgilenir.
2) Ekonomi yurt içinde güçlü bir üretken sektör olmadan da dış rantlar sayesinde ayakta kalabilir.
3) Rantiye bir devlette rantın sadece ufak bir kısmı ranttan elde edilen zenginliğin tekrar canlanması için kullanılır, kazancın çoğu dağıtım için tahsis edilmiştir.
4) Rantiye devlette hükümet dış rantın temel alıcısıdır .
Rantçı devlet, bir mülk sahibi gibi hâkim olduğu ülke topraklarının ürünlerini dış pazarlarda değerlendirmekte, değerlendirme (satış) neticesinde edindiği geliri ülke içerisinde refah artırıcı siyasetleri izleyerek ülkenin bütününe sirayet etmektedir, bunun en güzel örneği de körfez ülkelerindeki refahın artmasının sebebi rantçı devlet modelini uygulamasıdır.
Rantiye devletlerde, rant gelirleri doğrudan devletin eline geçmektedir. Bu anlamda, devlet, rant gelirlerinin dağıtımı görevini üstlenmektedir. Toplam GSY?H içerisinde rant gelirlerinin önemli bir paya sahip olması ve bu gelirlerin doğrudan ülkeye hâkim olan iktidara akması nedenleriyle, politik otoritenin iktisadi ve siyasi alanlardaki nüfuzu da artmaktadır. Bunun sonucunda, bürokrasi aşırı derecede merkezileşmekte ve bir genişleme süreci içerisine girmektedir , bürokrasinin aşırı bir derecede merkezileşmesi bir zaman Sudan’ın en büyük politik sorunlarından biri idi, neticesinde merkeze karşı çevre illeri savaş yürüttüğünü ve bütün gelişmelerin sadece
Rantçı devlet modelini, yerel kaynaklar ile zengin olan veya yer kaynaklarını kısıtlı olan bir Arap ülkesinde tatbik ediliyor, modelin uygulanması vatandaşların üzerinde, tembelleşmesi, üretici bir halk olmak değil tüketici bir halk yapması, hükümetlerine güvenin sarsılması gibi birçok olumsuz etkileri oluşturduğunu görmekteyiz. Bu model sadece Arap ülkelerinde uygulanmıyor, Rusya, İran ve Nijerya uygulandığını görüyoruz. Ayni şekilde o ülkelerde petrolün fiyatlarını düşmesi ile ekonomisi petrole bağımlı olan bütün dünya ülkeleri ekonomisi nasıl olumsuz bir şekilde etkilendiğini görmek istiyorsak Nijerya’nın örneğini görmek daha ibretlidir.
Rantiye devleti modelini uygulayan devletlerde yolsuzluğun çok fazla olduğunu neticesinde vatandaşları hükümetlerine güvenin az olduğunu bunun yanında da vatandaşların vergi vermeyerek karşılıksız hizmetler istemesi yol açtığını görmekteyiz.
Rantiye devlet’ boyutu, Sudan’ın politik, iktisadi ve sosyal gelişim süreci ve yörüngesi üzerinde geniş kapsamlı etkiler meydana getirmiştir, Sudan’ın üzerinde yarattığı olumsuz iktisadi, siyasi ve sosyal sonuçlar yol açtığını görüldü.
Hükümet içerisinde temsil talebi, hâkim olan otoritenin vergi ihdas etmeye yönelik teşebbüsüne karşı bir tepki olarak d
إبراهيم محمد الحاج ناصر | Ibrahim Mohamed Elhag Nassir | 1679